X.I. Enige Overeenkomsten van Scientology met Andere Geloofsovertuigingen
Qua ideologie, gebruiken en organisatie wijkt Scientology radicaal af van traditionele christelijke kerken en afvallige sekten. Vanuit een breder perspectief bezien, wat in een multiculturele en multireligieuze samenleving de overhand moet hebben, is het duidelijk dat Scientology op alle wezenlijke punten een positie inneemt die heel erg lijkt op die van andere bewegingen die onbetwistbaar religies zijn. Ideologisch heeft ze opmerkelijke gelijkenissen met de sankhya-school van het hindoeïsme. Wat haar gemeentelijke activiteiten betreft, die echter veel minder centraal voor haar staan dan voor onorthodoxe bewegingen, bestaan niettemin punten waar de nadruk op wordt gelegd die niet verschillen van die van bepaalde onorthodoxe instituten. Haar soteriologische doelen zijn nadrukkelijk metafysisch, en lijken in sommige opzichten op die van christian science.
X.II. Dubbel Lidmaatschap
Een onderscheidend aspect van Scientology is dat van leden niet geëist wordt andere religieuze geloofsovertuigingen en voorkeuren opzij te zetten wanneer ze met Scientology beginnen. Daaruit zou kunnen worden afgeleid dat Scientology genoegen zou nemen met slechts een bijkomend of aanvullend stelsel van geloofsovertuigingen en geloofsgebruiken te zijn; een dergelijke gevolgtrekking zou echter ongerechtvaardigd zijn. Over dit aspect van Scientology heb ik gesproken met senior kerkfunctionarissen, alsook met individuele scientologen, en hun reactie was dat hoewel exclusiviteit niet vereist is, deze in de praktijk wel ontstaat. Volgens hen is het zo dat naarmate men meer betrokken raakt bij Scientology, men onvermijdelijk zijn eerdere geloofsovertuiging afdankt. Mijn ervaring is dat wanneer bijvoorbeeld een jood scientoloog wordt, hij, om culturele redenen, met het jodendom verbonden kan blijven en met familie en vrienden joodse feestdagen kan blijven vieren, maar hij of zij zou niet langer in de joodse theologie geloven of deze in praktijk brengen. Vanuit mijn gezichtspunt als geleerde, lijkt dit me een juiste verklaring. Scientologen beschouwen hun geloofsovertuiging als een complete religie die toewijding van haar leden vraagt.
Verder is het zo, dat terwijl het kenmerkend is voor de joods-christelijke-moslim traditie dat de religieuze verbintenis exclusief is en dat dubbel of meervoudig lidmaatschap niet getolereerd wordt, dit principe onder religies verre van universeel is. Bij de meeste takken van het hindoeïsme en het boeddhisme is het geen vereiste. De Boeddha verbood geen verering van lokale goden. Het hindoeïsme staat tolerant ten opzichte van meervoudige verbindingen. In Japan beschouwen grote aantallen mensen zichzelf als zowel boeddhisten als shintoïsten. De symbiose van religies is een zeer bekend verschijnsel en is in bepaalde opzichten voorgekomen bij het christendom (bijvoorbeeld in de tolerantie van het spiritualisme of het pentecostalisme (pinkstergemeente) door bepaalde anglicaanse bisschoppen, zelfs hoewel beide stelsels van geloofsovertuiging niet ondergebracht waren in de officiële doctrine). Het feit dat Scientology een ander standpunt inneemt met betrekking tot dubbele of meervoudige verbindingen dan conventioneel ingenomen in het westerse christendom, is geen geldige reden om haar de status van religie te onthouden.
X.III. Exoterische en Esoterische Elementen van Scientology
Het algemene beeld van Scientology komt niet overeen met algemene stereotypes van religie. Haar literatuur kan verdeeld worden in breed verspreide exoterische literatuur, en esoterische literatuur. De exoterische literatuur houdt zich vooral bezig met de basisprincipes van Scientology metafysica en hun praktische toepassing bij het helpen van mensen om om te gaan met hun problemen op het gebied van communicatie, relaties, en het behoud van intelligentie, gezond verstand en een positieve instelling ten opzichte van het leven. Het beperkte aandeel esoterische literatuur, dat alleen beschikbaar is voor gevorderde studenten van Scientology, geeft een volledigere weergave van de metafysica van de religie en de meer gevorderde technieken van auditing. Hierin wordt de theorie van theta (de eerste gedachte van de geest) gedetailleerder weergegeven; haar achteruitgang door in eerdere levens betrokken te raken in het materiële universum van materie, energie, ruimte en tijd; en wordt de manier aangegeven hoe de mens bovennatuurlijke vermogens kan verwerven – strikt gezegd: herwinnen. Alleen vergevorderde scientologen worden in staat geacht deze uiting van het stelsel van geloofsovertuigingen te bevatten en de hogere niveaus van auditingprocedures die in de esoterische literatuur weergegeven worden, volledig te begrijpen.
Met het onderscheid maken tussen exoterische en esoterische leerstellingen is Scientology in het geheel niet uniek onder religies. Vanuit het principe als uitgesproken door Jezus: “Ik heb jullie veel dingen te vertellen, maar jullie kunnen ze nu niet verdragen” (Johannes 16:12) en door Paulus door onderscheid te maken tussen stevig vlees voor doorgewinterde gelovigen en melk voor baby’s (I Cor. 3:1–3; en Hebreeuws 5:12–14), zijn verschillende christelijke bewegingen een onderscheid blijven maken tussen elementaire en gevorderde doctrines en gebruiken. De algemene gnostische traditie, grenzend aan het christendom, was uitdrukkelijk gehouden aan het laten voortbestaan van esoterische doctrines, en moderne bewegingen, die door geleerden soms als “gnostisch-type” sekten worden gecategoriseerd, maken allemaal een dergelijk onderscheid. Een voorbeeld hiervan is christian science, waarvan het algemene onderwijs wordt uitgebreid met onderwijs voor degenen die erkende beoefenaren willen worden. Dit wordt door aangewezen leraren gegeven in speciale klassen, waarvan de inhoud vertrouwelijk is. Los hiervan laat de Church of Jesus Christ of Latter-day Saints tot haar speciale ceremoniën alleen die mormonen toe die een goede reputatie hebben en toestemming van hun bisschop krijgen: dat betekent, tussen haakjes, dat ze hun verplichting hebben vervuld om 10 procent van hun inkomens aan de kerk af te dragen: anderen wordt niet toegestaan deze rituelen te zien. Ongeveer zoals de protestante hoofdstroming, onthullen pentecostalisten de volledige betekenis van hun leerstellingen en gebruiken van “de giften van de Geest” alleen maar in daartoe aangewezen diensten en niet in de bijeenkomsten die bedoeld zijn om niet-pentecostalistisch publiek aan te trekken. De rechtvaardiging voor een dergelijk onderscheid ligt ook in een onderwijskundig principe – gevorderd materiaal is alleen beschikbaar voor degenen die eerdere en meer elementaire instructie hebben gekregen, die ze in staat stelt om de hogere niveaus van instructie op te nemen. Scientology neemt dit standpunt in; haar leerstellingen vereisen een geconcentreerde en systematische inzet van studenten.
