Een andere groep definities beschrijft religie aan de hand van de gevolgen die ze heeft voor andere levenssferen. De eerste functionalistische definities van religie ontstonden uit het werk van Emile Durkheim en legden de nadruk op de gevoelens van solidariteit die religieuze ceremoniën oproepen en hun gevolgen voor de sociale en maatschappelijke samenhang. De kritiek die op deze definities wordt geleverd, berust er enerzijds op dat er meerdere religies in dezelfde samenleving kunnen voorkomen, waardoor de cohesiefunctie van religie voor de gemeenschap als geheel in twijfel kan worden getrokken, en anderzijds dat andere, niet-religieuze symbolen en rituelen, die bijvoorbeeld verband houden met de natie, de staat of de etnische groep, dezelfde functie van het creëren van solidariteitsbanden en gemeenschapsgevoel kunnen vervullen.
Tegenwoordig definieert een aantal sociale wetenschappers religie in feite in termen van haar gevolgen voor het persoonlijke leven van het individu in plaats van voor het sociale leven. Deze auteurs definiëren religie als “een combinatie van vormen en symbolische handelingen die een band scheppen tussen het individu en de ultieme grond van zijn bestaan” (Bellah 1964:358) of als “een systeem van geloofsovertuigingen en praktijken waarmee een groep mensen de fundamentele problemen van het leven onder ogen ziet”. (Yinger 1970:7) Dergelijke fundamentele problemen kunnen zijn: het waarnemen van onrecht, de ervaring van lijden en het besef van een gebrek aan zin en doel in het leven. Religies verkondigen twee soorten antwoorden op deze menselijke problemen. Aan de ene kant kunnen ze oplossingen aanreiken door de problemen een betekenis te geven, aan de andere kunnen ze methodes en programma’s aanbieden om deze problemen door daden te overwinnen.
De huidige functionalistische positie is dus dat een religie een combinatie is van geloofsopvattingen die fundamentele problemen zoals onrecht, lijden en de zoektocht naar de zin van het leven en van praktijken waardoor zij dergelijke problemen onder ogen kunnen zien met de bedoeling deze te overwinnen. De vraag of Scientology aan deze definitie van religie beantwoordt, komt dus neer op de vraag of Scientology een combinatie van praktijken aanbiedt om deze fundamentele problemen te verhelpen en een systeem van geloofsopvattingen aanreikt om ze te verklaren.
Daarom kan allereerst worden vastgesteld dat de centrale praktijk van Scientology, auditing, inderdaad wordt voorgesteld als een manier om lijden te boven te komen. Scientology verklaart dat men door actieve en vrijwillige deelname aan auditing zijn vermogen kan verbeteren om de problemen van het bestaan onder ogen te zien, ze te verhelpen en steeds hogere niveaus van bewustzijn en spiritueel welzijn te bereiken. Scientology diensten proberen iemand tot een niveau te brengen waarop hij in staat is de omstandigheden van zijn eigen leven te ordenen en zijn problemen te verhelpen. Volgens Scientology wordt iemands aandacht door de spanningen van het leven op de materiële wereld gericht, waardoor het bewustzijn van zichzelf als spiritueel wezen en van zijn omgeving afneemt. Door dit afgenomen bewustzijn, ontstaan er mogelijk problemen, zoals relatieproblemen, lijden, ziekte en ontevredenheid. Het doel van Scientology is om dit afgenomen bewustzijn om te keren en de persoon wakker te maken. Met dat doel reikt ze een oplossing aan voor de fundamentele problemen van het leven door procedures die het bewustzijn en de vrijheid van een persoon bevorderen en zijn fatsoen, kracht en basisbekwaamheden herstellen. Mensen die bewuster en opmerkzamer zijn, zijn tot een beter begrip in staat en kunnen hun leven beter in de hand houden. Door auditing en training in Scientology zien de mensen in dat het leven waardevol is en dat ze een bevredigend leven in harmonie met de anderen kunnen leiden.
Scientology stelt dat mensen zich door haar praktijk en training bevrijden van oorzaken van lijden als irrationele angsten en psychosomatische ziekten, rustiger, evenwichtiger, energieker en communicatiever worden en hun relaties met anderen herstellen en nieuw leven inblazen, persoonlijke doelstellingen bereiken, twijfels en remmingen overwinnen en zelfverzekerdheid en zelfvertrouwen verkrijgen, vreugde voelen en een duidelijk begrip hebben hoe geluk kan worden bereikt. Kortom, Scientology presenteert zich als een middel om lijden te overwinnen en de verschillen tussen individuele vaardigheden op te heffen.
Een ander element dat in de huidige functionalistische definities van religie vervat zit, is het geven van een betekenis aan, of verklaring voor de fundamentele problemen van het leven. Door de redenen voor het menselijke lijden te verklaren, verlichten de meeste religies indirect de spanningen die dat lijden veroorzaakt. De volgelingen van deze religies ervaren de problemen van het leven dan in mindere mate als zinloos, onrechtvaardig en onbegrijpelijk doordat ze een betekenis krijgen. De doctrinaire uitleg voor het lijden vormt tegelijkertijd ook een basis voor de rechtvaardiging van religieuze praktijken die tot doel hebben dit lijden te overwinnen: het postuleren van oorzaken van levensproblemen kan worden beschouwd als de basis voor de ontwikkeling van methoden en handelingen om deze te overwinnen.
In dit verband kan worden vastgesteld dat Scientology eveneens antwoorden geeft op het menselijke lijden door een verklaring te verschaffen. De doctrine van Scientology gaat uitgebreid in op de beschrijving van de oorzaken van het lijden. Volgens de doctrine is de mens in wezen goed en gelukkig en liggen de oorzaken voor het lijden in het “reactieve verstand”, dat dient te worden onderscheiden van het analytische verstand en dat bestaat uit “engrammen”. In Dianetics: De Oorspronkelijke These (1990) verklaart de grondlegger, L. Ron Hubbard:
“De Mens is geen reactief dier. Hij is tot zelfdeterminisme in staat. Hij beschikt over wilskracht. Hij beschikt gewoonlijk over een groot analytisch vermogen. Hij is alleen rationeel, gelukkig en een harmonieus geheel wanneer hij zijn eigen basispersoonlijkheid is.
Iemand verkeert in de meest wenselijke toestand als hij volledig zelfgedetermineerd is. ...
Het reactieve verstand bestaat uit een verzameling ervaringen die zijn opgedaan tijdens een niet-analytisch moment, dat pijn en echte of ingebeelde bedreiging bevat die tegen het voortbestaan van de betrokkene ingaat. ...
Wanneer het analytische verstand door verwonding of ziekte wordt verdrongen en datgene teweeg wordt gebracht wat algemeen bekendstaat als ‘bewusteloosheid’, en wanneer lichamelijke pijn en bedreiging van het voortbestaan van het organisme aanwezig zijn, krijgt iemand een engram. ...
Door het reactieve verstand van zijn pijnlijke inhoud uit het verleden te ontdoen, kan de gehele leiding over het organisme weer aan het analytische verstand worden overgedragen.
Zodra een mens of een groep weer in het bezit komt van dit vermogen, komt hij in het bezit van zelfdeterminisme. Zolang men in bezit blijft van een reactief verstand, zal irrationaliteit blijven bestaan.” (Hubbard, pagina 34, 39, 40, 72)
In Scientology is de mens dus in wezen goed, gelukkig en in evenwicht en ligt de bron van zijn ongelukkig zijn in engrammen. De praktijk van het auditeren wordt voorgesteld als het enige geschikte middel om de engrammen bij iemand te verwijderen en hem in staat te stellen een “Clear” te worden, met andere woorden, hem naar zijn staat als “basisindividu” terug te brengen. Beide termen betekenen: “het ongeaberreerde zelf in een volledig harmonieuze en zo rationeel mogelijke staat. Een Clear is iemand die door therapie het basisindividu is geworden. ... Het basisindividu oefent altijd invloed uit op alle drijfveren en is in wezen goed. ... Het basisindividu heeft talloze deugden. Het kent geen opzettelijk kwaadaardige eigenschappen of destructieve dramatisaties. Het is bereidwillig, constructief en heeft een doelstelling. Kortom, zo iemand komt nauw overeen met het ideaal dat de mensheid als ideaal erkent. Dit moet deel uitmaken van de praktische kennis van een auditor, omdat afwijkingen ervan op het bestaan van aberratie wijzen en al dergelijke afwijkingen onnatuurlijk en opgedrongen zijn en geen deel uitmaken van het zelfdeterminisme van de persoon.” (Hubbard, pagina 33–34)
Samengevat biedt Scientology antwoord op het menselijk lijden door het, zoals de meeste religieuze tradities, te verklaren en uitgaande van deze verklaring een methode te postuleren voor de oplossing ervan.
Samengevat biedt Scientology antwoord op het menselijk lijden door het, zoals de meeste religieuze tradities, te verklaren en uitgaande van deze verklaring een methode te postuleren voor de oplossing ervan. De verklaring voor het menselijk lijden ligt besloten in “engrammen”. Engrammen worden beschreven als onbekende, krachtige en invloedrijke mentale beeldplaatjes die massa en energie bevatten. De voornaamste oplossing die wordt voorgesteld om het lijden te overwinnen, bestaat uit de praktijk van het auditeren, waardoor de locatie van de engrammen kan worden vastgesteld en deze kunnen worden overwonnen. Auditing wordt voorgesteld als een manier om het lijden te overwinnen, aangezien Scientology stelt dat iemand door actieve en vrijwillige deelname aan auditing erin zal slagen zijn vermogen te vergroten om de problemen van zijn bestaan onder ogen te zien en te verhelpen en om steeds hogere niveaus van bewustzijn en geestelijk welzijn te bereiken.
Scientology biedt ook antwoord op de ervaring van onrecht wanneer deze wordt opgevat als een ongelijke verdeling van de bekwaamheden tussen de mensen onderling, door te stellen dat het verlies van bekwaamheden ten minste gedeeltelijk te wijten is aan vergrijpen en onverantwoord gedrag in het verleden. Tegelijkertijd biedt ze een oplossing voor dit verlies door zich te presenteren als een manier om deze bekwaamheden te herwinnen. Daarnaast geeft Scientology een antwoord op de ervaring van zinloosheid van het leven en de ervaring van de dood, door te stellen dat de mens een onsterfelijk spiritueel wezen is met ervaringen die één leven overstijgen en te bevestigen dat de dood een overgang is waarin iemand verder gaat terwijl hij toch bewust blijft. De Scientology Kerk zegt het volgende hierover:
“Het spreekt vanzelf dat ethiek een onderwerp is dat door Scientology heel serieus wordt genomen. Wanneer iemand omhooggaat op de Brug (De Brug naar totale vrijheid, de weg van Scientology) en gaandeweg meer zichzelf wordt, wordt hij ook ethischer, maar ziet hij dat tegelijkertijd ook als een zaak van persoonlijke verantwoordelijkheid die zich tot ver voorbij dit leven uitstrekt. Immers, in tegenstelling tot de materialist die gelooft dat de dood het einde van leven, geweten en aansprakelijkheid betekent, ziet de scientoloog de dood als een overgang waardoor men zijn verleden meedraagt – een verleden waarvoor men aansprakelijk blijft.
Hij weet ook dat de bekwaamheden die hij herwint, ten dele verloren waren gegaan door vergrijpen en onverantwoordelijk gedrag. Daarom zijn eerlijkheid, integriteit, vertrouwen in en zorg voor zijn medemens meer dan alleen maar woorden. Ze zijn de beginselen waarnaar men moet leven.” (Het Scientology Handboek, lxxxviii)
Scientology beantwoordt dus aan het begrip religie zoals dat tegenwoordig wordt gedefinieerd vanuit een functionalistisch standpunt, aangezien ze een geheel van geloofsopvattingen vormt, waardoor een groep mensen de fundamentele problemen van het leven betekenis geeft, zoals onrecht, lijden en de zoektocht naar de zin van het bestaan, alsmede een geheel van praktijken waarmee zij dergelijke problemen trachten te verhelpen en te overwinnen.
