Net als iedere mij bekende religie kent Scientology een gemeenschapsleven en een kerkelijke organisatiestructuur, die beide dienen om de geloofsleer in stand te houden en uit te dragen en om de religieuze gebruiken intact te houden. In kerkelijk opzicht is de Scientology Kerk eerder hiërarchisch dan congregationalistisch georganiseerd. Bij congregationalistisch bestuurde kerken ligt het gezag in handen van plaatselijk gekozen kerkelijke ambtsdragers, die besluiten nemen over het herformuleren van geloofsopvattingen (leerstellingen) en religieuze gebruiken, alsmede over het te voeren kerkelijk beleid. De meeste protestantse kerkgenootschappen in de Verenigde Staten hebben een congregationalistische bestuursvorm. Zij oefenen zogezegd gezag uit van beneden naar boven. Hiërarchisch gestructureerde religies, daarentegen, oefenen gezag uit door middel van benoeming en overdracht van autoriteit van boven naar beneden, ofwel door van een centraal staand religieus symbool als de Opperste Priester (paus) bij het rooms-katholicisme en de Dalai Lama bij het Tibetaanse boeddhisme, of vanuit een centraal uitvoerend orgaan zoals de synode van bisschoppen of een raad van ouderlingen. Mijn onderzoek van de Scientology Kerk heeft uitgewezen dat hier de klassieke hiërarchische bestuursvorm wordt toegepast.
Net als iedere mij bekende religie kent Scientology een gemeenschapsleven en een kerkelijke organisatiestructuur, die beide dienen om de geloofsleer in stand te houden en uit te dragen en om de religieuze gebruiken intact te houden.
Ik geef hierbij een kort overzicht van de organisatie van de Scientology Kerk.
Scientology Missions International (SMI) fungeert als moederkerk voor de missies overal ter wereld. Deze organisatiestructuur lijkt erg op die van de First Church of Christian Science in Boston, die ook fungeert als de moederkerk voor alle andere christian science kerken. Voor alle disputen over de geloofsleer is RTC bij Scientology de hoogste en beslissende beroepsinstantie, zoals het Vaticaan en zijn congregaties de beslissende beroepsinstanties zijn bij de rooms-katholieke kerk.
De Sea Organization mag hier niet onvermeld blijven. Deze bestaat uit leden van de Scientology Kerk die de gelofte van dienstbaarheid afleggen voor een periode “van een miljard jaar”, daarmee hun verbintenis onderstrepend dat zij de Kerk zullen dienen in dit leven en in talloze levens hierna. De Sea Org is voor Scientology geworden wat de jezuïeten zijn voor het rooms-katholicisme. Bijna alle leiders van de Kerk zijn uit de rangen van de Sea Org voortgekomen.
Scientology beschrijft zichzelf soms als een “toegepaste religieuze filosofie”. Sommigen hebben deze uitdrukking gebruikt voor hun stelling dat Scientology geen religie is. Zoals eerder al opgemerkt, tonen mijn onderzoek naar de leer van de Kerk en gesprekken met leden echter aan, dat Scientology alle kenmerken bezit die sinds de vroegste geschiedenis bij alle religies ter wereld gemeengoed zijn: een solide stelsel van geloofsleer, doorlopende religieuze gebruiken en een hiërarchisch kerkelijk bestuurssysteem. Bovendien kan het woord “filosofie” verschillende betekenissen hebben en is dan ook in het geheel niet onverenigbaar met het woord “religie”. Letterlijk betekent het woord filosofie “wijsbegeerte” en elke religie die de mens kent, predikt een vorm van “wijsheid” of inzicht in de opperste waarheid. In mijn gesprekken met scientologen kwam naar voren dat de aanhangers het woord “filosofie” meer beschouwen als de ultieme zin van het leven en het universum in de religieuze betekenis van het woord. De “filosofie” van Scientology heeft betrekking op het geloof dat de ziel onsterfelijk is en een eeuwige bestemming heeft. Door gebruik te maken van filosofische concepten en de nadruk te leggen op de toepassing van haar leer verschilt Scientology zeker niet van andere religies die ik ken. Religie en filosofie sluiten nauw op elkaar aan. St. Thomas van Aquino, de grootste theoloog in de geschiedenis van het rooms-katholicisme, haalt in zijn grote werk Summa Theologica talloze filosofische ideeën, uitdrukkingen en denkbeelden aan, die zijn ontleend aan de Griekse filosoof Aristoteles en dringt aan op de morele toepassing van deze “filosofische” begrippen. Toch zal niemand de Summa beschouwen als iets anders dan een religieuze beschouwing van de hoogste orde. De uitdrukking “een religieuze toegepaste filosofie” doet op geen enkele manier af aan het feit dat Scientology een bonafide religieus geloof is in de volledige betekenis van het woord.
Zoals eerder al opgemerkt, tonen mijn onderzoek naar de leer van de Kerk en gesprekken met leden echter aan, dat Scientology alle kenmerken bezit die sinds de vroegste geschiedenis bij alle religies ter wereld gemeengoed zijn: een solide stelsel van geloofsleer, doorlopende religieuze gebruiken en een hiërarchisch kerkelijk bestuurssysteem.
Westerse religies – vooral het jodendom, het christendom en de islam – zijn traditioneel exclusief van aard. Elk geloof beweert het enige ware geloof te zijn, op grond van zijn eigen unieke religieuze regels, zijn eigen verlosser, profeet, weg naar zaligmaking, of interpretatie van de ultieme zin van het leven en de waarheid. Deze aanspraak op exclusiviteit kennen over het geheel genomen de oosterse godsdiensten als het hindoeïsme, het boeddhisme, het confucianisme, het shintoïsme en het taoïsme niet. In de oosterse opvatting kan één en dezelfde persoon worden geboren als shintoïst, trouwen volgens een dubbele huwelijksceremonie met shinto en christelijke rituelen, en uiteindelijk worden begraven met een boeddhistische plechtigheid, zonder de “keuze” te hoeven maken welke religie de “juiste” is. Zelfs het westerse christendom verliest tegenwoordig iets van zijn exclusieve karakter, gezien het feit dat verschillende kerkgenootschappen zich serieus bezighouden met oecumenische dialoog en eredienst. Een dergelijke pluriconfessionaliteit komt voor godsdienstwetenschappers die de huidige stromingen uit de eerste hand bestuderen zeker niet als een verrassing en is voor hen volkomen begrijpelijk. Hoewel Scientology sterke punten van overeenkomst vertoont met zowel de hindoeïstische als de boeddhistische tradities, is ze niet geheel non-exclusief, noch, wat dat betreft, uitsluitend exclusief. Scientology eist niet van haar leden dat zij afstand nemen van hun bestaande religieuze overtuigingen of het lidmaatschap van andere kerken of religieuze ordes opzeggen. Dit is geheel overeenkomstig de pluriconfessionele tendensen van deze tijd. Desalniettemin is het in de praktijk zo, dat scientologen zich volledig wijden aan de Scientology religie en elke ander religie uitsluiten. Hoe dan ook, het openstaan voor mensen met een andere religieuze achtergrond doet op geen enkele wijze af aan de specifieke religieuze identiteit van Scientology.
