XI.I. De Opheffing van Culturele Vooroordelen
Bij de beoordeling van nieuwe religieuze bewegingen zijn verschillende moeilijkheden te onderscheiden. Een ervan is dat er in de meeste samenlevingen onuitgesproken veronderstellingen over religie bestaan die oudheid en traditie heel hoog inschatten. Religieuze gebruiken en uitingen worden vaak gelegitimeerd door specifieke verwijzing naar traditie. Bij religieuze kwesties wordt vernieuwing niet gemakkelijk bevorderd of geaccepteerd. Een tweede probleem is de streng normatieve orthodoxe houding (vooral in de joods-christelijke-islamitische traditie) die afwijkingen verbiedt en die een zwaar kleinerende taal gebruikt om ze te beschrijven (“sekte”, “cult”, “non-conformistisch”, “afvallige”, enz.). Op een derde probleem wordt gezinspeeld in de voorgaande hoofdstukken, namelijk dat het bijzonder moeilijk is voor degenen die in één samenleving zijn geïntegreerd en opgevoed in één religie, om het stelsel van geloofsovertuigingen van andere te begrijpen, empathie te hebben voor hun religieuze aspiraties en de legitimiteit van hun uitingsvormen te erkennen. Religieuze ideeën omkapselen bepaalde culturele vooroordelen en kortzichtige standpunten. Bij het trachten een beweging als Scientology te interpreteren, is het echter essentieel dat deze hindernissen erkend en overstegen worden. Dit houdt niet in dat men om een stelsel van religieuze ideeën te begrijpen deze als waar moet accepteren, maar er moet wel een bepaalde affiniteit neergezet worden, als de overtuigingen van andere geloofsrichtingen tenminste gepast respect worden gegeven.
XI.II. De Stand van Zaken tot nu toe
De voorafgaande discussie is noodzakelijkerwijs breed en redenerend, en houdt terloops vergelijkingen met andere religieuze bewegingen in, en een opsomming van door scientologen opgestelde literatuur en literatuur over Scientology door academische commentatoren. De geschiedenis, doctrines, gebruiken en religieuze organisatie en de morele gevolgen van Scientology zijn kort onderzocht, met speciale aandacht voor de facetten die het meest ter discussie staan bij de huidige taxatie van de religieuze status van de beweging. Een dergelijke beoordeling, waarbij veel toepasselijke overwegingen naar voren gebracht zijn, staven de bewering dat Scientology inderdaad een religie is. Aangezien we echter geprobeerd hebben (hoofdstuk II.I hierboven) die kenmerken en functies die in religieuze stelsels breed bekend – en daarom hoogstwaarschijnlijk – zijn, is het nu gepast om dit model weloverwogen te gebruiken als criterium voor de aanspraak van Scientology dat ze een religie is. Er zijn brede verschillen tussen de terminologie die wordt gebruikt in Scientology en die in de specificaties van het model, maar dit zou, ten minste in bepaalde mate, het geval kunnen zijn voor veel – misschien wel alle – religieuze bewegingen. Gezien de algemeenheid van de gebruikte concepten zou het niettemin mogelijk moeten zijn zonder al te veel moeilijkheden of mogelijke meningsverschillen vast te stellen in welke mate Scientology voldoet aan de vereisten van de door ons vervaardigde inventarisatie.
XI.III. Scientology in het Licht van de Kenmerken van Religie
We vergelijken de kenmerken van Scientology nu met de inventarisatie van de kenmerken en functies van religie als uiteengezet in Hoofdstuk II.I hierboven. De punten waarop Scientology overeenkomt, noteren we als Eens of Gedeeltelijk Mee Eens: de punten die niet overeenkomsten, als Niet mee Eens, of Gedeeltelijk Niet Mee Eens, en andere gevallen als Niet vast te stellen.
(a) Thetans zijn machten die perceptie via de gewone zintuigen te boven gaan. Er is ook genoteerd dat Scientology het bestaan van een opperwezen bevestigt. Eens.
(b) Scientology veronderstelt dat thetans de natuurlijke orde gecreëerd hebben. Eens.
(c) Thetans bewonen menselijke lichamen, wat neerkomt op een voortdurende tussenkomst in de materiële wereld. Eens.
(d) Thetans waren al werkzaam vóór de menselijke geschiedenis een aanvang nam en er wordt gezegd dat ze het fysisch universum hebben gecreëerd en lichamen bewonen voor hun eigen plezier, identiteit en om een spel te spelen. Dat is echter een oneindig doel en in Scientology wordt het Opperwezen niet voorgesteld met eindige doelen. Gedeeltelijk Eens.
(e) De activiteiten van thetans en de activiteiten van menselijke wezens zijn gelijk. De toekomstige levens van de thetan zullen sterk beïnvloed worden door de mate waarin hij zich van het reactieve verstand kan ontdoen, naast de sterke beïnvloeding door hetzelfde proces in zijn huidige leven. Eens.
(f) Auditing en training zijn middelen waarmee een individu zijn eigen lot kan beïnvloeden, zeker in dit leven en in de levens van de lichamen die hij later zal bewonen. Eens.
(g) Rituelen als symboliek in de traditionele zin van verering (bijvoorbeeld de katholieke mis) komen weinig voor en zijn in Scientology rudimentair, net zoals onder de quakers, maar ze bestaan wél. Om een conservatief standpunt in te nemen, kunnen we dit punt als niet vast te stellen beschouwen.
(h) Verzoenende handelingen (bijvoorbeeld offeren of boetedoening) bestaan niet in Scientology. Het individu zoekt wijsheid en spirituele verlichting. Niet Eens.
(i) Uitingen van devotie, dankbaarheid, volgzaamheid en gehoorzaamheid aan bovennatuurlijke machten bestaan vrijwel niet, behalve in de overgangsrituelen zoals door Scientology voorgeschreven. Niet Eens.
(j) Hoewel Scientology een aparte taal heeft, die voorziet in een manier om de interne waarden van de groep te versterken en de Geschriften of leerstellingen van L. Ron Hubbard als heilig beschouwd worden in de populaire betekenis van de term, kan niet gezegd worden dat dit overeenkomt met de technische zin van heilig, als “dingen die apart gezet worden en verboden zijn”. Niet Eens.
(k) Feestdagen of dagen voor collectieve boetedoening zijn geen sterk kenmerk van Scientology; in de laatste jaren heeft de beweging echter een aantal gelegenheden voor herdenking vastgesteld, met inbegrip van de viering van Hubbard's verjaardag, de datum van de oprichting van de International Association of Scientologists, en een dag die opgedragen wordt aan de auditors vanwege hun toewijding. Gedeeltelijk Eens.
(l) Scientologen houden zich met relatief weinig collectieve rituelen bezig; de leerstellingen van de beweging voorzien echter wel in een algeheel Wereldbeeld en betrekken leden zo bij een idee van kameraadschap en gezamenlijke identiteit. Gedeeltelijk Eens.
(m) Scientology is geen zeer moralistische religie, maar de zorg voor moreel fatsoen is uitgebreid naarmate de volledige consequenties van haar metafysische veronderstellingen gerealiseerd zijn. Sinds 1981 zijn de morele verwachtingen van scientologen duidelijk verwoord; deze lijken op de geboden van de Tien Geboden en verduidelijken de lang behouden zorg om “overt acts” (overts – schadelijke daden) te verminderen. De doctrines van het reactieve verstand en reïncarnatie omvatten ethische oriënteringen die gelijk zijn aan die van het boeddhisme. Eens.
(n) Scientology legt grote nadruk op doelgerichtheid en een blijvende inzet voor, en loyaliteit aan, de organisatie en haar leden. Eens.
(o) De leerstellingen betreffende transmigratie in Scientology voldoen geheel aan dit criterium. Het zich ophopende reactieve verstand is nadelig voor de thetan, en dit nadeel kan verminderd worden door de toepassing van Scientology technieken. Eens.
(p) Scientology heeft functionarissen die vooral als “biechtvaders” (auditors) dienen; sommige van hen zijn ook kapelaans die vooral instructieve en pastorale taken hebben. Auditors, cursus supervisors en kapelaans (in feite allemaal stafleden) proberen de theorie en praktijk van Scientology zuiver te houden en zijn in die zin hoeders. Eens.
(q) Auditors, cursus supervisors en kapelaans worden betaald. Eens.
(r) Scientology heeft een metafysische doctrine die een verklaring biedt voor de betekenis van het leven en het doel ervan, en een uitgebreide theorie over de menselijke psychologie, evenals een mening over het ontstaan en de werking van het fysisch universum. Eens.
(s) De legitimiteit van Scientology ligt in een vorm van onthulling door L. Ron Hubbard. In Hubbard’s eigen bronnen wordt de oude wijsheid van het Oosten genoemd; er wordt echter gesteld dat de stellingen vrijwel uitsluitend het resultaat van onderzoek zijn. Deze mix van een beroep op traditie, charisma, en wetenschap werd bij ook bij andere moderne religieuze bewegingen aangetroffen, vooral bij christian science. Gedeeltelijk Eens.
(t) Aanspraken op de waarheid van sommige van de doctrines van Scientology kunnen niet empirisch getest worden, maar er wordt gezegd dat de doelmatigheid van auditing pragmatisch bewezen kan worden. De doelen van Scientology hangen echter af van geloof in de metafysische aspecten van de doctrine, zelfs als gesteld wordt dat de middelen aan empirische testen onderworpen kunnen worden. Gedeeltelijk Eens.
XI.IV. De Vergelijking beoordeeld
De voorafgaande taxatie van Scientology in het licht van de waarschijnlijkheidsinventarisatie van religie, levert elf punten op die Eens zijn, vijf punten met een Gedeeltelijk Eens, drie punten met Niet Eens en één punt, dat niet vast te stellen is. Er kan natuurlijk niet vanuit gegaan worden dat deze verschillende kenmerken en functies van religie allemaal even belangrijk zijn en de telling kan geen bovenmatige mechanische basis voor beoordeling zijn. Sommige punten – bijvoorbeeld het bestaan van een betaalde groep specialisten – hoewel dat vaak voorkomt bij religie, zijn niet beperkt tot religies, en kunnen daarom als minder belangrijk beschouwd worden dan bepaalde andere punten. Op gelijke wijze kan het element van verzoening, dat in veel religies voorkomt, beschouwd worden als slechts een overblijvend kenmerk van eerdere patronen van quasi-magische afhankelijkheid, waarvan sommige van de meer recent gevestigde religies zich mogelijk hebben bevrijd. Terwijl de meeste traditionele religies aan de meeste van deze waarschijnlijkheden zouden voldoen, zouden veel goed erkende gezindten aan enkele ervan niet voldoen. Bij de quakers hebben we dit opgemerkt met betrekking tot verering en bij christian science met betrekking tot legitimiteit. Unitaristen zouden tekortschieten bij een aantal punten – verering, het toedienen van sacramenten, traditionele begrippen van zonde en deugd, en wellicht ook bij de betekenis van metafysische leerstellingen. De christadelphians noch de quakers zouden voldoen aan het criterium met betrekking tot religieuze specialisten of hun betaling.
XI.V. Scientologen beleven hun Overtuigingen als een Religie
Het gebruik van de voorgaande inventarisatie mag geen indruk wekken dat de vastgestelde zaken in deze mening alleen afhangen van formeel en abstract redeneren. De inventarisatie is een basis aan de hand waarvan empirisch bewijs – namelijk geobserveerd gedrag – wordt beoordeeld. Veel scientologen hebben een sterk gevoel van hun eigen religieuze betrokkenheid. Zij beleven hun geloofsovertuigingen en praktijken als een religie, en velen doen dit met een veel grotere toewijding dan de toewijding die gewoonlijk onder gelovigen in de traditionele kerken wordt aangetroffen. Op dit punt gedragen veel scientologen zich als leden van christelijke sekten, die in het algemeen veel toegewijder zijn aan hun religie dan de grote meerderheid van de gelovigen van de langgevestigde kerken en gezindten. Als socioloog zie ik Scientology als een echt stelsel van religieuze geloofsovertuigingen en gebruiken, dat bij haar volgelingen een diepe en oprechte toewijding oproept.
...het [is] me duidelijk dat Scientology een bona fide religie is en ook zo beschouwd moet worden.
XI.VI. Moderne Verandering in Religie in het Kort
We hebben opgemerkt dat alle religies een evolutieproces hebben doorgemaakt; ze veranderen na verloop van tijd. Ook is religie als zodanig aan verandering onderhevig. Als sociaal product, neemt religie veel van de kenmerken en het karakter aan van de samenleving waarin ze functioneert, en nieuwere bewegingen onthullen kenmerken die bij de oudere bewegingen niet aangetroffen werden (tenminste niet toen ze ontstonden). Tegenwoordig laten nieuwe ontwikkelingen in religie duidelijk zien dat er veel minder betrokkenheid is met een geplaatste objectieve realiteit “daar ergens”, en er meer interesse is in subjectieve ervaring en psychologisch welbevinden; minder betrokkenheid dus bij traditionele vormen van verering, en meer bij het verwerven van verzekering (wat op zich een vorm van verlossing is) van andere bronnen dan de veronderstelde troost door een ver verwijderde redder-god. Om die reden moeten we verwachten dat deze nadruk duidelijk wordt in de inventarisatie die we als model hebben gebruikt. Het model geeft een heleboel aan wat in religie blijft bestaan maar voortkomt uit oude gebruiken. Nieuwere religies – zelfs religies die net zo oud zijn als de belangrijkste protestantse gezindten – zullen het niet eens zijn met deze elementen: zij weerspiegelen de kenmerken van het evolutionaire stadium waarop ze ontstonden. Om die reden moeten we toelaten dat moderne bewegingen geen Eens krijgen bij alle items in ons (relatief tijdloos) model. Dit alles in overweging nemend, is het me duidelijk dat Scientology een bona fide religie is en ook zo beschouwd moet worden.
Bryan Ronald Wilson
februari 1995
